ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ Υπηρεσία Ενημέρωσης και Δημόσιας Διπλωματίας

 

Athens, 22 June 2019

Closing Statement by
Deputy Minister of Foreign Affairs
Mr. Markos Bolaris

Many thanks to the Chairman of the Scientific Committee, professor Zerefos, for all his work over the past six months, which brought us to this moment, the completion of an international conference that brings to global attention the concern over and interest in dealing with the impact of climate change on cultural heritage.

The critical thing – as the ancient Greeks said too, and as we are standing in the shadow of the Acropolis – is the human being. Humanity and culture. The economy evolves. What remains and defines us is cultural creation, and as you very rightly put it, we are at the meeting of the past and the future. We are meeting with the past, and we have to be concerned about saving the cultural history of humanity from man-made interventions in the environment that result in the negative repercussions of climate change.

On behalf of the country’s Ministry of Foreign Affairs and the Ministries we worked with, the Education Ministry, the Ministry of Culture, the Ministry of Environment, we express our gratitude to all of you, to all of the distinguished scientists and politicians who came from 42 countries to be here at the historic Zappeion Megaron for two days, in the heart of Athens, at the foot of the Acropolis, next to the Temple of Zeus, to set out the proposal we adopted a short while ago, on the recommendation of the Chairperson of the scientific committee, Mr. Zerefos.

Thank you very much for your participation.

 

Press Conference
following the proceedings of the International Conference on the
“Impacts of Climate Change on Cultural Heritage”

 

BOLARIS:I would like to thank you for coming to the press conference. I would like to express the great satisfaction of the Ministry of Foreign Affairs, of the Minister himself, Giorgos Katrougalos, who is in New York for the enthronement of the archbishop of America.

Great satisfaction, because we are completing an initiative on a critical and pressing global issue, an International Conference that shows how concerned Greece is about these issues, on an international level, through synergies with the country’s Ministries of Culture, Education and Environment, and of course with the excellent coordination of the scientific committee and, in particular, its chairperson, Professor Zerefos. And the completion of this initiative marks a new beginning, as set out in the proposal for a text that will be submitted to the United Nations.

I would like to ask the Secretary General of the Ministry of Culture to say a few words before we give the floor to professor Zerefos, and before I hand over the microphone, I should congratulate the Foreign Ministry team, under Ambassador Loupa, who worked tirelessly for six months. I also thank the collaborators from the other Ministries, who worked on the Organizing Committee so we could get today’s result. Thank you.

VLAZAKI:I, too, would like to thank and congratulate the Minister himself, first of all, who had the idea for this specific international meeting, and of course Ms. Loupa, who performed a difficult task, particularly at this time.

Congratulations to Mr. Zerefos, who was the soul of this whole event, and to the scientific Committee. But to you personally, Mr. Zerefos.

What I wanted to say is that on this particular issue, climate change and its impact on monuments, we are starting today. This is an issue that the whole world will be dealing with in the coming years. To a great extent, it is very significant that we are launching this initiative in Greece, at Zappeion hall, where we are today, at the foot of the Acropolis.

Of course, this needs the support of all the organizations doing research into climate change. We know that awareness is high at the UN, UNESCO, ICOM, ICOMOS, but I believe that our meeting and the results of the International Conference are very helpful and will be an important step in whatever happens in the future.

Our past certainly means that we must support our cultural heritage if we are to be able to talk about the future. And we aren’t just saying it for Greece, an archaeological country, but for all the countries in the world.

BOLARIS:I must make special mention of the contribution, from the very start, of the Director of the Acropolis Museum, Mr. Pandermalis. We owe him a great deal. I mention him and express our gratitude.

I would like to ask Mr. Zerefos, the Chairperson of the scientific committee, to take the floor.

ZEREFOS:Thank you, Mr. Minister. Ladies and Gentlemen, the issue of climate change and its relationship with culture is a major issue that escaped the attention of the Intergovernmental Panel on Climate Change.

It did not escape the notice of UNESCO and the UN program, the program for the environment and the World Meteorological Organization, but no concrete action was tabled to get results, to get measurable indicators.

The monuments of global heritage, whether tangible or intangible, show, through the ages, how barbaric humanity can become and how fierce nature can become. We can see in the monuments the memories of culture, and these memories are harsh.

They are harsh, not just because of human interventions, because until now that is what we have seen, but they are harsh mainly from nature’s fury, and this is why the first slide we showed was of the fall of the column at the Temple of Zeus, the second column. There were four columns. One standing alone, three together and the others in a cluster. The one disappeared. It was there in the engravings from the 17th century. Then it was gone. We don’t know what happened to it. It may have been ground into plaster. The other one fell during a storm, in October 1852.

That is the fury of nature itself. And our Parthenon, as it is. I’m not the right person to speak on this topic, Mr. Pandermalis, but the explosion that destroyed the monument surpassed even the Persian’s barbarity.

That was in the past. Now we have to face what’s coming and what will impact these monuments: man-made climate change, which is expected to intensify extreme rainfall, cause deterioration in the atmosphere. Everything is expected to become more acidic. A more acidic atmosphere, more acidic oceans. So underwater monuments, too, will suffer more from the acidification, because the acidification of the sea is caused by the breakdown of carbon dioxide, which does two bad things: One is that it heats and destabilises the climate of the planet, and the other is that, when it dissolves in water, it changes the pH.

Consequence: Change in pH changes the biodiversity of the deep, where 70% of our planet’s biomass exists – some say as high as 80%, with the rest, a mere 20%, on land. Then the acidification of our planets waters is important too, because many monuments, even monuments that have been lost – Atlantis, if it existed – are in an environment that is getting more and more acidic.

To keep humanity from losing out, I think the initiative of the Greek Ministries, and today’s initiative, which is due to everyone who is here, and mainly the Deputy Minister and the Secretary General and the scientific committee, but mainly everyone who came here to support it. Because those who contributed, and of those who contributed, Mr. Kyriakidis and Mr. Papandreou and everyone here, I think they deserve an expression of thanks, Mr. Minister, not just from me, but from all of us, for this initiative’s evolving or transforming into a new protocol that will concern culture.

And Greece has played, is playing and will continue to play a leading role in culture. No other place has such density of archaeological finds, from antiquity, the middle ages, renaissance finds. Greece and Italy – I’m not discounting Italy – have this great density. But these two countries, together with Egypt, account for perhaps 80% of the monuments we know of.

Beyond that, of course, there is the culture of various individual peoples, or preserving nature. There are many, many decisions on this. UN decisions, UNESCO decisions. We have included them in this declaration, which has three parts.

• It has the research into what we are doing to protect tangible and intangible cultural heritage.
• What we are doing to monitor the progress of human intervention in all of this, and
• How humanity is being educated, at all levels, from nursery school – I’ll go even further back, in the womb – until death.

Thank you very much.

PANDERMALIS:Allow me to stress that I barely contributed at all to this Conference. I was very interested in it, but I was obliged in recent months to focus on protecting the environment in another way, by opening to the public the excavation site under the Acropolis Museum, where we carried out very serious interventions, and we really did have to think broadly about the future and saving these ancient artefacts.

I want to thank the Minister, Mr. Zerefos, Ms. Loupa, Ms. Vlazaki. I would just like to say this, to lend the whole issue a bigger dimension. Although I know Mr. Zerefos has different views, I would say that damage to and destruction of the environment has always been with us. In other words, if you look at antiquity, you will find endless examples of environmental destruction. In Attica, for example, great floods occurred, and the forests were cut down for Pericles’ huge projects, so the Attica basin changed completely, as Plato tells us.

And in Lebanon, almost all of the cedars were cut down, leaving Lebanon bare. Cyprus lost its timber because the Ptolemaic dynasty built fleets. Thasos became one big mine in antiquity, as did Sifnos; the islanders destroyed the land in order to get rich. So we shouldn’t let this terrify us.

We now live in a different age, when environmental intervention happens faster and on a larger scale, which can in fact lead to complete and irreversible destruction. Because the great forest fires, for example, even in prehistoric times, when they were started by lightning – they grew back within 20 to 30 years.

But today we are seeing cases of destruction that is irreversible, and I think that’s the crucial point. So the first thing we have to do is to record the data on all of these phenomena systematically, from direct experience, on the ground, or remotely, with the airborne means at our disposal, satellites, etc., and look for ways to slow this fast-paced deterioration.

Personally, I believe that deterioration is part of the life of culture and the whole concept of the universe. The difference is that the magnitude is changing, and that’s what we need to focus on. Thank you very much.

BOLARIS:And we thank you. Professor Andreas Papandreou did us the honour of sitting on the advisory board. I would like to ask him to say a few words.

PAPANDREOU:I, too, would like to thank the Ministry of Foreign Affairs, which took this initiative, and Mr. Zerefos and the others who are involved.

At some point they called me and said they were thinking about preparing a Conference like this and that they wanted my advice. They also asked me to participate as a speaker, and as soon as I heard the topic, I thought it was really great, but I was also a little surprised. I said, “why have I never heard people who deal with climate change issues, including myself, talk about the impact of climate change on culture, on our cultural heritage?”

I immediately started looking through the literature, and I was surprised at how little work had been done on this very important issue.

So, because I also deal with sustainable development issues, in 2015 the global community agreed on 17 sustainable development goals. As you know, sustainable development has three main pillars: society, economy and the environment. What I also said in my speech today is that social capital is the foundation of sustainable development. In other words, our principles, our values, our trust in institutions, the potential to collaborate, to make decisions together, the mechanisms for resolving dispute and disagreements. And at the core of this social capital are the values that come from our cultural heritage.

These give substance to these notions, to our identity, and the whole functioning of the economy and protection of the environment derive from this tradition we have. So I think it’s extremely important, and I hope that this really is the start of an endeavour to protect cultural heritage from climate change. Thank you.

BOLARIS:It took six months of preparation and work to get us here today. The whole diplomatic corps in Greece, diplomats from all over the world, took part in this work, which is why 42 countries were represented here during these two days of the international conference on the environment. Ambassador Loupa coordinated this for the Ministry of Foreign Affairs, and I now give her the floor to close out our remarks.

LOUPA:Thank you, Mr. Minister. As a country with a comparative advantage in culture, and with excellent scientists in the fields of culture and climate change, I think the initiative we took today – the implementation of the first stage; in other words, the scientific conference chaired by the chairperson of the scientific committee, Mr. Zerefos, and with the help of the advisory board – can move ahead in cooperation with the international organizations, with whom we are already in touch, I mean the UN, UNESCO and the World Meteorological Organization, and take on greater dimensions.

Apart from its scientific aspect, this initiative also has what I would call a political stage, which, when we have secured the attention and support of the other UN member states, could take us to a final text similar to the conclusions we had today. A declaration that might be called the Athens or Acropolis Declaration, or something else, and our country will have a leading role in this initiative for protecting our cultural heritage, as you said, our values and the highest good that Greece is so rich in.

I wanted to thank Mr. Zerefos and the members of the scientific committee, as well as all the members of the organizing committee from the Foreign Ministry and the other Ministries we worked with. Essentially, from March until today we made a very great effort to bring together scientists from as many countries as possible so that we can move ahead to the next steps. Thank you very much, Mr. Minister.

BOLARIS:We’ll take some questions, if you like.

JOURNALIST: First of all, journalists are kind of stingy about this sort of thing, but I would like to thank you for this wonderful two-day conference you organized. It was very interesting, especially for us non-specialists; a valuable source of information.

I would like to express a concern and a question that arises from my concern. I always think, on occasions like this, that in civilized countries, the so-called civilized countries, the lion’s share of the state budget goes to military spending, and not to culture.

As such, and considering that Greece is blessed with so many monuments, but perhaps also “cursed,” because I don’t know how it can preserve them, I would like to ask, I don’t know if the Minister has any numbers on this, maybe Ms. Vlazaki could help, how much is spent by the state on preserving our monuments? I’m not talking about culture in general, because culture means a lot of things. Specifically on monuments. Thank you.

VLAZAKI:I can refer to recent data, and mainly regarding Culture Ministry funding for protection and promotion of monuments – the promotion issue certainly includes protection and preservation. Right now there is about €250 million in EU programmes for promoting monuments, and when we say promotion of monuments, we’re talking about preservation and promotion.

JOURNALIST: We’re talking about ours.

VLAZAKI:I’m talking about our monuments. In 2018 the Culture Ministry handled over €400 million in general, apart from the €250 million I mentioned. But that’s just a general number and doesn’t concern just monuments, just cultural heritage. It also concerns modern culture and the personnel who work.

But about 200 actions have currently been included in EU programmes, and that’s where the €250 million comes from, and its used mainly for preserving monuments. A small sum also goes for modern monuments. For example, you heard earlier about the €4.5 million that the Culture Ministry recently secured, together with the Development Ministry, for the inclusion of Delos in the restoration programme. That’s a small part. And of course, as Mr. Pandermalis mentioned the Temple of Zeus, the Ministry of Culture continuously provides money from national resources. I can’t say exactly how much for each project, but you get the picture.

JOURNALIST: Its always small amounts for this kind of work anyway.

VLAZAKI:The Ministry of Culture gets 0.8% of the national budget.

BOLARIS:I just want to say this about coordination of this effort from here on: Next week in Abu Dhabi, in the United Arab Emirates, there is a UN meeting in preparation for the large session scheduled for September, on the initiative of the UN Secretary General, the day after the General Assembly, which will be dedicated to climate change.

Greece will take this text, which was put forward earlier by the Chair of the scientific committee, Mr. Zerefos, which contains proposed actions for combating the negative impacts of climate change on cultural heritage, and put it on the agenda, so that in the big debate at the UN General Assembly there will be a part on culture, which, as Mr. Papandreou said earlier, hasn’t been looked at very much.

Greece is taking this initiative to put culture into the whole framework, all of the planning on issues concerning the protection of culture against climate change. Any other questions?

JOURNALIST: A question for Ms. Vlazaki and Mr. Pandermalis. Ms. Vlazaki, yesterday you said that an excellent space for the Parthenon marbles has been ready for ten years now. Can you tell us what you’re doing to secure the return of the marbles? Thank you.

VLAZAKI:There is an ongoing effort to get the Parthenon sculptures returned. There is a committee under the current Minister of Culture, who couldn’t be here and who sends her greetings. And this advisory committee includes Mr. Christoforos Argyropoulos, from the Melina Mercouri Foundation, Mr. Pandermalis and Ms. Artemis Papathanasiou, from the Foreign Ministry’s special legal service, and everything Greece is doing right now is done on advise the Culture Minister receives from experts.

As you know, the President of the Republic has also embraced this whole effort and is playing a leading role. What Greece has said is that it is continuing to exert pressure for the return of the Parthenon sculptures, through diplomatic channels, without ruling out the use of other channels in the future. But through diplomatic channels, through meetings and pressure in international fora, like the UN, which has repeatedly said that the Parthenon marbles must be returned. That it is a symbolic return, because the monument itself is currently fragmented and needs to be brought back together. And of course, regularly at the meetings of UNESCO’s international committee, where the two sides, Greece and the British Museum, on behalf of Great Britain, talk and try to find steps towards further understanding.

What we know is that right now 80% of British public opinion believes that the marbles must be returned to the place from which they were taken, and this is a very encouraging and hopeful sign.

JOURNALIST: Would you like to add anything?

PANDERMALIS:No, I’ll just continue Ms. Vlazaki’s thought, that the Acropolis Museum plays precisely this role: to present this issue to the international public. To keep it alive and explain why these sculptures are so important. Because you may just be repeating an issue, but people who support it need to know exactly what they are supporting. I think when you win over international public opinion, at some point there will be a change.VLAZAKI:I would like to stress even more the importance of this meeting today and yesterday. It’s something that is starting here in Greece right now, and we hope that the next steps mentioned by Mr. Bolaris will favour this move and make us even prouder.

BOLARIS:Exactly.

VLAZAKI:I would also like to say that the sum I mentioned, the money the Ministry of Culture gets in the national budget, is the amount that is always provided to the Ministry of Culture, not just now – to avoid any misunderstanding.

BOLARIS:Thank you very much.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ Υπηρεσία Ενημέρωσης και Δημόσιας Διπλωματίας

 

Αθήνα, 22 Ιουνίου 2019

 

Συνέντευξη Τύπου
με το πέρας των εργασιών της Διεθνούς Διάσκεψης για τις
Επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής στην Πολιτιστική Κληρονομιά
(Αθήνα, 22.06.2019)

Μ. ΜΠΟΛΑΡΗΣ: Να σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας στη Συνέντευξη Τύπου. Ήθελα να εκφράσω τη μεγάλη ικανοποίηση το Υπουργείου Εξωτερικών, του Υπουργού προσωπικά, του Γιώργου Κατρούγκαλου, ο οποίος βρίσκεται στη Νέα Υόρκη για την ενθρόνιση του αρχιεπισκόπου Αμερικής.

Τη μεγάλη ικανοποίηση γιατί ολοκληρώνεται μια πρωτοβουλία για ένα κρίσιμο και καίριο παγκόσμιο ζήτημα, μια Διεθνής Διάσκεψη που δείχνει την έγνοια και την αγωνία της Ελλάδας για αυτά τα ζητήματα, σε διεθνές επίπεδο με συνέργειες των Υπουργείων Πολιτισμού, Παιδείας και Περιβάλλοντος της χώρας και βέβαια με τον εξαιρετικό συντονισμό της επιστημονικής Επιτροπής και ιδιαιτέρως του Προέδρου της, του Καθηγητή του κ. Ζερεφού. Και αυτή η ολοκλήρωση είναι και μια καινούργια αρχή, όπως αποτυπώθηκε και με την πρόταση για ένα κείμενο, το οποίο θα προταθεί στα Ηνωμένα Έθνη για τη συνέχεια.

Θα ήθελα να παρακαλέσω τη Γενική Γραμματέα του Υπουργείου Πολιτισμού να μας πει δυο σκέψεις προτού δώσουμε τον λόγο στον ιδιαιτέρως πονήσαντα, Καθηγητή κ. Ζερεφό, και προτού να παραδώσω το μικρόφωνο θα πρέπει να πω τα συγχαρητήρια στην ομάδα του Υπουργείου Εξωτερικών, υπό την Πρέσβη την κα Λούπα, η οποία εργάστηκε άοκνα έξι μήνες, να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τους συνεργάτες από τα συναρμόδια Υπουργεία, οι οποίοι δούλεψαν στην Οργανωτική Επιτροπή για να έχουμε το σημερινό αποτέλεσμα. Ευχαριστώ.

Μ. ΒΛΑΖΑΚΗ: Και εγώ από την πλευρά μου θα ήθελα να ευχαριστήσω και να δώσω συγχαρητήρια κατ’ αρχάς στον ίδιο τον Υπουργό, που είχε την ιδέα αυτή για τη συγκεκριμένη εκδήλωση, τη συγκεκριμένη Διεθνή συνάντηση και βεβαίως στην κα Λούπα που έκανε ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα, που για πολλούς από εμάς θεωρείτο ότι δεν θα ήταν εύκολο να μπορέσει να το φέρει σε πέρας, μάλιστα αυτές τις μέρες.

Οπωσδήποτε τα συγχαρητήρια πηγαίνουν στον κ. Ζερεφό που ήταν η ψυχή όλης αυτής της διοργάνωσης και στην επιστημονική Επιτροπή, αλλά σε εσάς προσωπικά κ. Ζερεφέ.

Αυτό που ήθελα να πω είναι ότι για το συγκεκριμένο θέμα της κλιματικής αλλαγής και της επίπτωσης στα μνημεία, ξεκινάμε σήμερα. Είναι ένα θέμα που θα απασχολήσει όλη την υφήλιο στα επόμενα χρόνια σε μεγάλο βαθμό και είναι ιδιαίτερα σημαντικό το να ξεκινάει αυτή η πρωτοβουλία από την Ελλάδα και από το Ζάππειο που βρισκόμαστε σήμερα, όπως αναφέρθηκε, υπό τη σκιά της Ακροπόλεως.

Επιβάλλεται βέβαια γι’ αυτό η επιστημονική υποστήριξη όλων των φορέων που ερευνούν την κλιματική αλλαγή. Γνωρίζουμε ότι υπάρχει ευαισθητοποίηση στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, στην UNESCO, στο ICOM, στο ICOMOS, αλλά η δική μας συνάντηση και τα αποτελέσματα της Διεθνούς Διάσκεψης είναι πιστεύω πολύ υποβοηθητικά και θα προσθέσουν ένα βήμα σημαντικό σε ό,τι πρόκειται να γίνει στο μέλλον.

Το παρελθόν μας οπωσδήποτε σημαίνει ότι πρέπει να υποστηρίζεται η πολιτιστική μας κληρονομιά δηλαδή για να μπορέσουμε να μιλήσουμε για το μέλλον. Και δεν το λέμε μόνο από εδώ, από μια χώρα καθαρά αρχαιολογική που είναι η Ελλάδα, αλλά το λέμε για όλες τις χώρες του κόσμου.

Μ. ΜΠΟΛΑΡΗΣ: Πρέπει ιδιαιτέρως να μνημονεύσω τη συνεισφορά από το πρώτο – πρώτο ξεκίνημα του Διευθυντή του Μουσείου Ακροπόλεως του κ. Παντερμαλή, του οφείλουμε πάρα πολλά σε όλη την πορεία. Τον μνημονεύω και τον ευγνωμονώ ξεχωριστά.

Θα ήθελα να παρακαλέσω τον κ. Ζερεφό ως Πρόεδρο της επιστημονικής Επιτροπής να πάρει τον λόγο.

Κ. ΖΕΡΕΦΟΣ: Ευχαριστώ κ. Υπουργέ. Κυρίες και κύριοι το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής και της σχέσης της με τον πολιτισμό, είναι ένα μείζον θέμα το οποίο είχε διαφύγει της προσοχής της διακυβερνητικής Επιτροπής για την κλιματική αλλαγή.

Δεν είχε διαφύγει από την προσοχή της UNESCO και του προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών, του προγράμματος για το περιβάλλον και του παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού, αλλά δεν είχε δημιουργηθεί κάποια δράση επί τάπητος, με αποτελέσματα, με μετρήσιμους δείκτες ως ζητούμενα.

Τα μνημεία της παγκόσμιας κληρονομιάς είτε άυλα, είτε υλικά, δείχνουν μέσα στους αιώνες πόσο βάρβαρος μπορεί να γίνει ο άνθρωπος και πόσο άγρια μπορεί να γίνει η φύση. Μόνο στα μνημεία μπορούμε να δούμε, είναι οι μνήμες του πολιτισμού και οι μνήμες αυτές είναι σκληρές.

Είναι σκληρές, όχι μόνο από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις γιατί μέχρι τώρα αυτά βλέπαμε, αλλά είναι σκληρές κυρίως από τη μανία της φύσης και γι’ αυτό η πρώτη διαφάνεια που δείξαμε, ήταν η πτώση της κολώνας από τις στήλες του Ολυμπίου Διός, της δεύτερης κολώνας. Υπήρχαν τέσσερις κολώνες, μία μόνη της, τρεις μαζί και οι άλλες σε συστάδα. Η μία, εξαφανίστηκε. Υπήρχε στις γκραβούρες τέλη του 17^ου αιώνα, μετά χάθηκε, δεν ξέρουμε τι έγινε, μπορεί να έγινε γύψος. Η άλλη έπεσε από την κακοκαιρία το βράδυ του Οκτωβρίου του 1852.

Αυτή είναι η μανία της φύσης της ίδιας. Αλλά και ο Παρθενώνας μας έτσι όπως είναι και δεν είμαι βέβαια ο καταλληλότερος να μιλήσω, κ. Παντερμαλή, αλλά η έκρηξη που έγινε και καταστράφηκε το μνημείο, ξεπέρασε ακόμη και τη βαρβαρότητα των Περσών.

Επομένως, αυτά ήταν του παρελθόντος. Τώρα έχουμε αυτά που έρχονται και θα έρθουν και απέναντι σε αυτά, στην ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή η οποία αναμένεται ότι θα εντείνει τις ακραίες βροχοπτώσεις, αναμένεται ότι θα επιδεινώσει τη σύσταση της ατμόσφαιρας, αναμένεται ότι θα αλλάξουν, όλα θα γίνουν πιο όξινα, η ατμόσφαιρα πιο όξινη, οι θάλασσες πιο όξινες, επομένως και τα υποβρύχια μνημεία θα υποφέρουν περισσότερο και από την οξίνιση, διότι η οξίνιση της θάλασσας οφείλεται στη διάλυση του ιδίου του διοξειδίου του άνθρακα το οποίο κάνει δυο κακές δουλειές: η μία είναι ότι ζεσταίνει και αποσταθεροποιεί το κλίμα του πλανήτη, η άλλη είναι ότι διαλυόμενο στα ύδατα, αλλάζει το Ph.

Συνέπεια; Αλλάζοντας το Ph αλλάζει η βιοποικιλότητα του βυθού, όπου εκεί υπάρχει το 70% της μάζας ζωής του πλανήτη μας, ίσως και κατ’ άλλους 80% τα υπόλοιπα είναι επίγεια, αλλά είναι μόλις το 20%. Επομένως η οξίνιση των υδάτων, έχει κι αυτή τη σημασία της διότι πολλά μνημεία ακόμη και μνημεία που έχουν χαθεί, η Ατλαντίδα αν υπήρξε, βρίσκονται μέσα σε ένα περιβάλλον το οποίο οξειδώνεται συνέχεια.

Για να μην χάσει η ανθρωπότητα, νομίζω η πρωτοβουλία των ελληνικών Υπουργείων, αλλά και η πρωτοβουλία σήμερα η οποία θα πρέπει να χρεωθεί και σε όλους τους παρευρισκόμενους και θα πρέπει κυρίως να χρεωθεί όπως είπε και ο κ. Υφυπουργός και η κα Γενικός και στην επιστημονική Επιτροπή αλλά κυρίως λέω σε όλους όσοι ήρθαν και το στήριξαν. Διότι αυτοί που συνέβαλλαν και εξ αυτών που συνέβαλλαν και ο κ. Κυριακίδης και ο κ. Παπανδρέου και όλοι εδώ, νομίζω ότι τους χρειάζεται ένα μεγάλο ευχαριστώ κ. Υπουργέ όχι μόνο από εμένα, αλλά απ’ όλους μας γιατί αυτή η κίνηση να εξελιχθεί ή να μετεξελιχθεί σε ένα νέο πρωτόκολλο, το οποίο θα αφορά στον πολιτισμό.

Στον οποίο πολιτισμό η Ελλάδα έπαιζε, παίζει και θα παίζει τον πρώτο ρόλο. Δεν υπάρχει πουθενά αλλού τόση πυκνότητα αρχαίων, μεσαιωνικών, αναγεννησιακών ευρημάτων όσα υπάρχουν στη χώρα μας, όσα υπάρχουν και στην Ιταλία, δεν αφαιρώ την Ιταλία. Αλλά αυτές οι δυο χώρες και η Αίγυπτος καλύπτουν βασικά ένα ίσως 80% του τι υπάρχει σε όλα τα μνημεία τα οποία γνωρίζουμε.

Από εκεί και πέρα βεβαίως είναι ο πολιτισμός που υπάρχει ενδογενώς σε διάφορες φυλές, ή η διατήρηση της φύσης. Υπάρχουν πάρα πολλές αποφάσεις γι’ αυτά, αποφάσεις του Ο.Η.Ε., αποφάσεις της UNESCO. Τα έχουμε συμπεριλάβει σε αυτή τη διακήρυξη η οποία έχει τρία σκέλη:

• Έχει την έρευνα για το τι κάνουμε για να προστατεύσουμε τον υλικό και άυλο πολιτισμό,
• Τι κάνουμε για να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της ανθρώπινης παρέμβασης σε όλα αυτά και
• Πως εκπαιδεύεται η ανθρωπότητα σε όλες τις βαθμίδες από το νήπιο – εγώ θα πάω πιο πίσω, από την ενδομήτριο ζωή – μέχρι τον θάνατο.

Ευχαριστώ πάρα πολύ.

Δ. ΠΑΝΤΕΡΜΑΛΗΣ: Θα μου επιτρέψετε να τονίσω ιδιαιτέρως ότι δεν συνέβαλλα σχεδόν καθόλου σε αυτό το Συνέδριο το οποίο με ενδιέφερε πάρα πολύ, αλλά ήμουν υποχρεωμένος τους τελευταίους μήνες να ασχοληθώ με την προστασία του περιβάλλοντος με ένα άλλο τρόπο, με την ανάδειξη του ανασκαφικού χώρου κάτω από το Μουσείο της Ακρόπολης, όπου κάναμε πολύ σοβαρές παρεμβάσεις και πραγματικά εκεί έπρεπε να σκεφτούμε ευρύτερα το μέλλον και τη σωτηρία αυτών των αρχαίων.

Θέλω να ευχαριστήσω τον κ. Υπουργό, τον κ. Ζερεφό, την κα Λούπα, την κα Βλαζάκη, εγώ θα ήθελα μονάχα να πω το εξής, να βάλω σε μια μεγαλύτερη διάσταση το όλο ζήτημα. Μολονότι γνωρίζω ότι ο κ. Ζερεφός έχει διαφορετικές απόψεις θα έλεγα ότι η φθορά και η καταστροφή του περιβάλλοντος είναι ανέκαθεν, δηλαδή μπορείτε να ψάξετε στην αρχαιότητα και θα βρείτε άπειρα παραδείγματα καταστροφής του περιβάλλοντος. Παραδείγματος χάριν στην Αττική οι μεγάλες πλημμύρες έγιναν όταν κόπηκαν τα δάση για να γίνουν τα μεγάλα έργα του Περικλή, οπότε το λεκανοπέδιο άλλαξε τελείως μορφή, όπως μας το λέει ο Πλάτωνας, δεν το λέμε εμείς.

Επίσης στο Λίβανο κόπηκαν σχεδόν όλοι οι κέδροι ώστε να απογυμνωθεί ο Λίβανος, η Κύπρος έχασε την ξυλεία της επειδή οι Πτολεμαίοι κατασκεύαζαν στόλους, η Θάσος έγινε ένα απέραντο ορυχείο στην αρχαιότητα για να κερδίσουν, στην Σίφνο τα ίδια για να πλουτίσουν οι νησιώτες είχαν καταστρέφει το νησί τους σκάβοντας τη γη. Επομένως δεν πρέπει να μας τρομάζει κατ’ αρχήν.

Το άλλο που έχουμε να κάνουμε είναι ότι ζούμε πια σε μια διαφορετική εποχή όπου η επέμβαση στο περιβάλλον, επιταχύνεται και αυξάνονται τα μεγέθη τα οποία μπορεί πραγματικά να οδηγήσουν σε ολοκληρωτική και μη αναστρέψιμη καταστροφή. Γιατί οι μεγάλες πυρκαγιές παραδείγματος χάριν σε δάση, ακόμη και στην Προϊστορική Περίοδο που συνέβαιναν λόγω των κεραυνών, αποκαθίστατο μέσα σε 20-30 χρόνια.

Σήμερα όμως μπορούμε να φτάσουμε σε περιπτώσεις καταστροφών, οι οποίες δεν είναι αναστρέψιμες και νομίζω ότι εκεί βέβαια το κρίσιμο σημείο. Επομένως το πρώτο που έχουμε να κάνουμε είναι να καταγράφουμε όλα αυτά τα φαινόμενα συστηματικά και από άμεση εμπειρία και από την καταγραφή που κάνει κανείς από αέρος με τα μέσα που διαθέτουμε σήμερα τους δορυφόρους και τα λοιπά και να αναζητούμε τρόπους ώστε να ανασταλεί αυτή η ταχύρυθμη φθορά.

Προσωπικά πιστεύω ότι η φθορά είναι κομμάτι της ζωής του πολιτισμού και της όλης σύλληψης του σύμπαντος. Η διαφορά είναι ότι αλλάζουν τα μεγέθη και εκεί πρέπει να επικεντρωθούμε. Ευχαριστώ πολύ.

Μ. ΜΠΟΛΑΡΗΣ: Και εμείς ευχαριστούμε. Ο Καθηγητής ο κ. Ανδρέας Παπανδρέου μας έκανε την τιμή και είναι μέλος της συμβουλευτικής επιστημονικής Επιτροπής, να τον παρακαλέσω να έχει τον λόγο.

Α. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ: Θέλω κι εγώ με τη σειρά μου να ευχαριστήσω το Υπουργείο Εξωτερικών που ανέλαβε αυτή την πρωτοβουλία και τον κ. Ζερεφό και τους υπόλοιπους που έχουν αναμιχθεί.

Κάποια στιγμή με πήραν τηλέφωνο και μου είπαν ότι σκεφτόμαστε να ετοιμάσουμε ένα τέτοιο Συνέδριο και θα ήθελαν και τη δική μου συμβολή. Μου είπαν επίσης να συμμετέχω ως ομιλητής και με το που άκουσα το αντικείμενο αμέσως θεώρησα ότι ήταν κάτι πάρα πολύ σπουδαίο, αλλά είχα και μια έκπληξη, λέω «πως και δεν έχω ακούσει πριν να συζητούν αυτοί που ασχολούνται με τα θέματα της κλιματικής αλλαγής όπως είμαι και εγώ, με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον πολιτισμό, στην πολιτιστική μας κληρονομιά».

Άρχισα αμέσως να κοιτάζω τη βιβλιογραφία και εντυπωσιάστηκα από το πόσο λίγη δουλειά έχει γίνει πάνω σε αυτό το πολύ σημαντικό θέμα.

Οπότε, επειδή ασχολούμαι επίσης με θέματα βιώσιμης ανάπτυξης, το 2015 η παγκόσμια κοινότητα συμφώνησε σε 17 στόχους για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Όπως ξέρετε η βιώσιμη ανάπτυξη έχει τρεις κυρίως πυλώνες: την κοινωνία, την οικονομία και το περιβάλλον. Αυτό που είπα και σήμερα στην ομιλία μου είναι ότι στο υπόβαθρο της βιώσιμης ανάπτυξης είναι το κοινωνικό κεφάλαιο, είναι δηλαδή οι αρχές που έχουμε, οι αξίες που έχουμε, η εμπιστοσύνη που έχουμε στους θεσμούς, η δυνατότητα να συνεργαζόμαστε, να καταφέρουμε να συναποφασίζουμε, οι μηχανισμοί να αντιμετωπίζουμε διαμάχες και διαφωνίες και στον πυρήνα αυτού του κοινωνικού κεφαλαίου είναι οι αξίες που έρχονται από την πολιτιστική μας κληρονομιά.

Αυτά δίνουν την ουσία σε αυτά τα νοήματα, στην ταυτότητά μας και όλη η λειτουργία και της οικονομίας και προστασίας του περιβάλλοντος πηγάζει από αυτή την παράδοση που έχουμε. Άρα θεωρώ ότι είναι εξαιρετικά σημαντικό και ελπίζω αυτή να είναι πραγματικά μια αρχή μιας αντιμετώπιση του θέματος της πολιτιστικής κληρονομιάς από την κλιματική αλλαγή. Ευχαριστώ.

Μ. ΜΠΟΛΑΡΗΣ: Για να φτάσουμε στη σημερινή μέρα, υπήρξαν έξι μήνες προετοιμασίας και δουλειάς. Σε αυτή τη δουλειά, πήρε μέρος όλο το διπλωματικό σώμα της χώρας σε όλη τη γη, γι’ αυτό χτες και σήμερα είχαμε την παρουσία 42 χωρών που συμμετείχαν στη διεθνή αυτή Διάσκεψη για το περιβάλλον. Αυτό τον συντονισμό από πλευράς Υπουργείου Εξωτερικών τον έκανε η Πρέσβης η κα Λούπα, στην οποία δίνω τον λόγο για να κλείσει.

Ν. ΛΟΥΠΑ: Ευχαριστώ κ. Υπουργέ. Έχοντας σαν χώρα συγκριτικό πλεονέκτημα στον χώρο του πολιτισμού, αλλά και εξαιρετικούς επιστήμονες τόσο στο χώρο του πολιτισμού, όσο και της κλιματικής αλλαγής, νομίζω ότι αυτή η πρωτοβουλία την οποία αναλάβαμε και που σήμερα είδαμε να υλοποιείται το πρώτο της στάδιο, δηλαδή το επιστημονικό Συνέδριο, υπό την Προεδρία του Προέδρου της επιστημονικής Επιτροπή, του κ. Ζερεφού, αλλά με την βοήθεια επίσης και της συμβουλευτικής Επιτροπής, μπορεί να προχωρήσει σε συνεργασία με τους διεθνείς Οργανισμούς με τους οποίους είμαστε ήδη σε επαφή, εννοώ τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, την UNESCO, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Μετεωρολογίας και άλλους, και να πάρει μια άλλη διάσταση.

Αυτό το εγχείρημα έχει εκτός από το επιστημονικό σκέλος και ένα επόμενο θα έλεγα πολιτικό στάδιο, που αφού κινητοποιήσουμε και τις υπόλοιπες χώρες – μέλη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, θα μπορούσαμε να φτάσουμε σε ένα καταληκτικό κείμενο αντίστοιχο αυτών των συμπερασμάτων που σήμερα είχατε. Μια διακήρυξη η οποία θα μπορούσε να είναι η Διακήρυξη των Αθηνών, ή της Ακρόπολης ή ό,τι άλλο θέλουμε, που η χώρα μας θα έχει πρωτοστατήσει σε αυτή την πρωτοβουλία να προστατεύσουμε την πολιτιστική κληρονομιά μας, όπως είπατε, τις αξίες μας και το υπέρτατο αγαθό το οποίο η Ελλάδα συμπυκνώνει.

Ήθελα να ευχαριστήσω τόσο τον κ. Ζερεφό και τα μέλη της επιστημονικής Επιτροπής, όσο και όλα τα μέλη της οργανωτικής Επιτροπής και του Υπουργείου Εξωτερικών και των υπόλοιπων συνεργαζόμενων Υπουργείων. Στην ουσία από το Μάρτιο μέχρι σήμερα καταβλήθηκε μια πάρα πολύ μεγάλη προσπάθεια για να συγκεντρωθούν επιστήμονες, από όσο το δυνατό μεγαλύτερο αριθμό χωρών, ώστε να μπορέσουμε να προχωρήσουμε στα επόμενα βήματα. Ευχαριστώ πολύ κ. Υπουργέ.

Μ. ΜΠΟΛΑΡΗΣ: Αν θέλετε κάποιες ερωτήσεις μπορούν να υποβληθούν.

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ: Κατ’ αρχάς οι δημοσιογράφοι είναι φειδωλοί σε αυτά αλλά αισθάνομαι την ανάγκη να σας ευχαριστήσω κι εγώ γι’ αυτό το πολύ ωραίο διήμερο που οργανώσατε, πολύ ενδιαφέρον ειδικά για εμάς τους μη ειδικούς, πολύτιμη πηγή πληροφορίας.

Ένα προβληματισμό θα ήθελα να διατυπώσω και ένα ερώτημα, συνεπεία του προβληματισμού μου. Σκέφτομαι κάθε φορά με τέτοιες παρόμοιες αφορμές πως γίνεται στις πολιτισμένες χώρες, στις λεγόμενες πολιτισμένες χώρες, τις θεωρητικά πολιτισμένες χώρες, η μερίδα του λέοντος από τα κρατικά κονδύλια να διατίθεται για δαπάνες σε οπλικά συστήματα αμυντικά και τα λοιπά και όχι για τον πολιτισμό.

Ως εκ τούτου και θεωρώντας ότι είναι ευλογία για την Ελλάδα να έχει τέτοια πληθώρα μνημείων, αλλά συνάμα ίσως και «κατάρα» γιατί δεν ξέρω πως μπορεί να τα συντηρεί, θα ήθελα να ρωτήσω, δεν ξέρω ο Υπουργός αν γνωρίζει αν υπάρχει αριθμός, ίσως η κα Βλαζάκη θα μπορούσε να βοηθήσει, τι ποσό έχει διατεθεί από κρατική επιχορήγηση από εθνική επιχορήγηση για τη συντήρηση των μνημείων μας, δεν μιλάω γενικά για τον πολιτισμό, γιατί πολιτισμός σημαίνει πολλά πράγματα. Ειδικά για τα μνημεία. Ευχαριστώ.

Μ. ΒΛΑΖΑΚΗ: Μπορώ να αναφερθώ σε πρόσφατα στοιχεία και βεβαίως να αναφερθώ για κυρίως χρηματοδότηση του Υπουργείου Πολιτισμού στην προστασία και ανάδειξη των μνημείων – μέσα στο θέμα της ανάδειξης οπωσδήποτε μπαίνει πρώτα η προστασία και η συντήρηση μαζί. Επομένως αυτό που μπορώ να σας πω είναι ότι αυτή τη στιγμή τρέχουν περίπου 250 εκατομμύρια ευρώ σε κοινοτικά προγράμματα για ανάδειξη των μνημείων και όταν λέμε ανάδειξη των μνημείων πρώτα μιλάμε για συντήρηση και ανάδειξη.

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ: Για τα δικά μας μιλάμε.

Μ. ΒΛΑΖΑΚΗ: Για τα δικά μας μνημεία, λέω και μιλώ αυτή τη στιγμή. Το 2018 το Υπουργείο Πολιτισμού διαχειρίστηκε πάνω από 400 εκατομμύρια ευρώ αλλά γενικά, εκτός από αυτά που σας αναφέρω τώρα, τα 250 εκατομμύρια. Αλλά αυτό που σας λέω είναι γενικός αριθμός που δεν αναφέρεται μόνο στα μνημεία, μόνο στην πολιτιστική κληρονομιά, αναφέρεται και στον σύγχρονο πολιτισμό και στο προσωπικό που εργάζεται.

Αλλά περίπου 200 δράσεις έχουν αυτή τη στιγμή συμπεριληφθεί στα κοινοτικά προγράμματα και από εκεί βγαίνει και το νούμερο των 250 εκατομμυρίων που σας είπα και αυτά έχουν να κάνουν με συντήρηση μνημείων, κατά κύριο λόγο. Ένας μικρός αριθμός είναι και για σύγχρονα. Παραδείγματος χάριν ακούσατε νωρίτερα για τα 4,5 εκατομμύρια ευρώ που πρόσφατα κατάφερε το Υπουργείο Πολιτισμού, μαζί με το Υπουργείο Ανάπτυξης να εντάξει για τη Δήλο, αυτό είναι ένα μικρό μέρος. Και βέβαια όπως είπε και ο κ. Παντερμαλής για το Δίον από χρήματα από εθνικούς πόρους του Υπουργείου Πολιτισμού συνεχώς διατίθενται ποσά. δεν μπορώ να σας πω ακριβώς για κάθε έργο δεν ήταν αυτό το θέμα, αλλά πήρατε μια γενική εικόνα.

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ: Έτσι κι αλλιώς τα ποσά είναι πάντα λίγα γι αυτή τη δουλειά.

Μ. ΒΛΑΖΑΚΗ: Όμως είναι το 0,8% του κρατικού προϋπολογισμού που δίδεται στο Υπουργείο Πολιτισμού.

Μ. ΜΠΟΛΑΡΗΣ: Απλώς ήθελα να πω το εξής για το συντονισμό από εδώ και πέρα: την επόμενη εβδομάδα στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα στο Άμπου Ντάμπι υπάρχει μια προσύσκεψη από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών η οποία προετοιμάζει τη μεγάλη συνεδρίαση που θα γίνει τον Σεπτέμβριο με πρωτοβουλία του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, αμέσως μόλις τελειώσει η Γενική Συνέλευση την επόμενη μέρα, η οποία είναι αφιερωμένη στην κλιματική αλλαγή.

Η Ελλάδα αυτό το κείμενο το οποίο εισηγήθηκε προηγουμένως ο Πρόεδρος της επιστημονικής Επιτροπής, ο κ. Ζερεφός, το οποίο είναι προτεινόμενες δράσεις για την αντιμετώπιση των δυσμενών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής πάνω στην πολιτιστική κληρονομιά, θα συμμετέχει για να το βάλει στην ημερήσια διάταξη έτσι ώστε στη μεγάλη συζήτηση στη Γενική Συνέλευση στα Ηνωμένα Έθνη να υπάρχει και το κομμάτι του πολιτισμού, για το οποίο όπως ανέφερε προηγουμένως ο κ. Παπανδρέου, δεν υπήρχε ιδιαίτερη ενασχόληση.

Η Ελλάδα παρεμβαίνει για να βάλει τον πολιτισμό στο όλο πλαίσιο, στον όλο προγραμματισμό για τα θέματα της προστασίας του πολιτισμού από την κλιματική αλλαγή. Υπάρχει άλλη ερώτηση;

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ: Μια ερώτηση προς την κα Βλαζάκη και τον κ. Παντερμαλή. Κυρία Βλαζάκη εσείς χτες είπατε ότι εδώ και δέκα χρόνια είναι έτοιμος ένας εξαιρετικός χώρος για τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Μπορείτε να μας πείτε τι κάνετε τώρα για την επιστροφή των μαρμάρων; Ευχαριστώ.

Μ. ΒΛΑΖΑΚΗ: Είναι μια συνεχής προσπάθεια για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα. Υπάρχει μια Επιτροπή δίπλα στην Υπουργό σήμερα Πολιτισμού, η οποία δεν μπόρεσε κ. Μπόλαρη να παρευρεθεί εδώ και η οποία έχει στείλει τους χαιρετισμούς της, στην οποία συμβουλευτική Επιτροπή συμμετέχουν ο κ. Χριστόφορος Αργυρόπουλος από το Ίδρυμα «Μελίνα Μερκούρη», ο κ. Παντερμαλής και η κα Άρτεμης Παπαθανασίου από την ειδική Νομική Υπηρεσία του Υπουργείου Εξωτερικών και ό,τι γίνεται αυτή τη στιγμή από την Ελλάδα, γίνεται κατόπιν των συμβουλών των ειδικών απέναντι στην Υπουργό Πολιτισμού.

Όπως γνωρίζετε και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει αγκαλιάσει όλη αυτή την προσπάθεια και είναι και πρωτοστάτης σε αυτό. Αυτό που έχει πει η Ελλάδα είναι ότι συνεχίζει την πίεση για την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα, μέσω διπλωματικής οδού χωρίς να αποκλείει ότι στο μέλλον δεν μπορεί να υπάρξουν κι άλλες οδοί. Αλλά μέσω διπλωματικής οδού, μέσω συναντήσεων και πιέσεων σε διεθνή φόρα, όπως στον Ο.Η.Ε. που επανειλημμένα έχει βγει προς τα έξω ότι πρέπει να επιστραφούν τα συμβολικά γλυπτά του Παρθενώνα, είναι μια συμβολική επιστροφή, γιατί το μνημείο το ίδιο αυτή τη στιγμή είναι κατακερματισμένο και χρειάζεται την επανένωσή του. Και βεβαίως τακτικά στις συνεδριάσεις της διεθνούς Επιτροπής της UNESCO, όπου τα δυο μέρη, η Ελλάδα και το Βρετανικό Μουσείο εκ μέρους του Ηνωμένου Βασιλείου συζητούν και προσπαθούν να βρεθούν βήματα παραπέρα συνεννόησης.

Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι αυτή τη στιγμή πάνω από το 80% της βρετανικής κοινής γνώμης πιστεύουν ότι πρέπει τα γλυπτά να επιστρέψουν στο χώρο τους και αυτό είναι πολύ ενθαρρυντικό και ελπιδοφόρο για μας.

Μ. ΜΠΟΛΑΡΗΣ: Θέλετε να συμπληρώσετε κάτι;

Δ. ΠΑΝΤΕΡΜΑΛΗΣ: Όχι, να συνεχίσω μόνο την σκέψη της κας Βλαζάκη, ότι το Μουσείο της Ακρόπολης ακριβώς αυτό το ρόλο παίζει, να παρουσιάζει στο διεθνές κοινό αυτό το ζήτημα. Να το κρατάει ζωντανό και να εξηγεί γιατί έχουν τόσο μεγάλη σημασία τα γλυπτά αυτά. Διότι απλώς μπορεί να επαναλαμβάνεις ένα ζήτημα, αλλά αυτός που το υποστηρίζει, πρέπει να γνωρίζει και τι ακριβώς υποστηρίζει. Νομίζω όταν κερδίσεις τη διεθνή κοινή γνώμη θα έρθει κάποια στιγμή όπου θα υπάρξει αλλαγή.

Μ. ΒΛΑΖΑΚΗ: Να τονίσω ακόμη περισσότερο τη σημασία της σημερινής και της χτεσινής συνάντησης. Είναι κάτι που ξεκινάει από εδώ, από την Ελλάδα τώρα και ελπίζουμε ότι τα επόμενα βήματα που ανέφερε ο κ. Υπουργός θα είναι υπέρ αυτής της κίνησης και θα μας κάνουν ακόμη πιο περήφανους.

Μ. ΜΠΟΛΑΡΗΣ: Έτσι ακριβώς.

Μ. ΒΛΑΖΑΚΗ: Επίσης να πω ότι το ποσό που δίδεται στο Υπουργείο Πολιτισμού, δίδεται διαχρονικά όχι τώρα, για να μην υπάρχει κάποια παρεξήγηση.

Μ. ΜΠΟΛΑΡΗΣ: Σας ευχαριστούμε πολύ.